ایده‌هایی که جهان را تغییر داد | کنوانسیون ژنو چگونه جنایات جنگی را کاهش داد؟
رویداد۲۴ هدف از ایجاد کنوانسیون ژنو، تضمین برخوردی انسانی با نظامیان و غیرنظامیانی بود که در زمان جنگ مجروح شده یا به اسارت گرفته می‌شوند. کنوانسیون‌های ژنو شامل مجموعه‌ای از معاهدات بین‌المللی است که در میان سال‌های ۱۸۶۴ و ۱۹۴۹ توسط نمایندگان کشور‌های مختلف به تصویب رسید. همچنین در سال‌های ۱۹۷۷ و ۲۰۰۵ پروتکل‌های دیگری نیز به آن اضافه شد.
هدف کلی کنوانسیون ژنو تضمین رفتار انسانی و اخلاقی با افراد نظامی و غیرنظامی که در طی جنگ‌ها اسیر یا مجروح می‌شوند بود. کنوانسیون ژنو بر حفاظت از انسان‌ها در برابر خشونت و انواع سوء استفاده‌های مرسوم در جنگ، و همچنین بر تضمین ایمنی پزشکان و پرستارانی که به معالجه مجروحان مشغول هستند تاکید می‌کند. هدف کلی معاهده ژنو ترسیم حد و مرزی میان رفتار انسانی با نیرو‌های مسلح، کارکنان پزشکی و غیرنظامیان، و وحشیگری بی حد و حصر علیه آن‌ها است؛ حد و مرزی که البته در چارچوب جنگ‌ها و درگیری‌های مسلحانه ممکن باشد.
امروزه ۱۹۶ کشور کنوانسیون ژنو را پذیرفته اند و متخلفان از این قوانین را می‌توان به دلیل رعایت نکردن اصول کنوانسیون ژنو، مطابق با قواعد حقوقی و قانونی تحت پیگرد قرار داد. بنا بر آنچه وبسایت دانشکده حقوق دانشگاه کرنل نوشته است: «برخی از جنایات، مانند نسل‌کشی، جنایت علیه بشریت، شکنجه و جنایات جنگی، چنان هولناک و تاسف‌بار هستند که منافع بنیادین جامعه بین‌المللی را متاثر می‌کنند.»
کنوانسیون ژنو چگونه به وجود آمد؟
انتخاب نام ژنو برای این معاهده تا حد زیادی اتفاقی بود. یکی از بازرگانان اهل ژنو به نام هانری دونانت در سال ۱۸۵۹ میلادی به مناطق شمال ایتالیا سفر کرده بود و در آنجا با پیامد‌های وحشتناک «نبرد سولفورینو» مواجه شده بود: هزاران سرباز مجروح بدون مراقبت پزشکی در میدان نبرد رها شده و در حال رنج کشیدن بودند. هانری دونانت پس از بازگشت به ژنو مشاهداتش را در کتابی تحت عنوان «خاطرات سولفورینو» ثبت کرد و در آن کتاب از لزوم برقراری بیمارستان‌های سیار و معالجان غیرنظامی برای درمان مجروحان جنگی، در هر دو طرف درگیر_ گفت. همچنین پیشنهاد کرد که یک سازمان بی‌طرف بین‌المللی برای ارائه کمک‌های بشردوستانه به مجروحان جنگی ایجاد شود.
نخستین پیشنهاد دونانت در سال ۱۸۶۳ با تاسیس «سازمان صلیب سرخ جهانی» محقق شد. یک سال پس از آن نیز ۱۲ کشور قدرتمند اروپایی بر سر ایجاد یک معاهده جدید توافق کردند که همانا نخستین کنوانسیون ژنو بود و بهبود وضعیت مجروحان جنگی را تضمین می‌کرد. کشور‌های امضا کننده این کنوانسیون موافقت کردند که به بیمارستان‌ها و کارکنان پزشکی حمله نکنند و به قانون «ارائه خدمات درمانی به همه رزمندگان» احترام بگذارند.
به گزارش رویداد۲۴ در سال ۱۹۰۶، کشور‌های بیشتری _ این بار ۳۵ کشور_ بر سر دومین کنوانسیون ژنو به توافق رسیدند که عبارت بود از «حفاظت از مجروحان، اسرای جنگی، سازمان‌های داوطبانه و بشردوستانه و پرسنل درمانی در جریان جنگ.» در واقع کنوانسیون دوم عبارت بود از تجدیدنظر و گسترش دامنه کنوانسیون نخست.
وقایع جنگ جهانی اول، که میلیون‌ها نفر در طی آن اسیر شده و در اردوگاه‌ها زندانی شدند، روشن کرد که اسیران جنگی به حمایت‌های بیشتری نیاز دارند. این موضوع در سومین کنوانسیون ژنو و در سال ۱۹۲۹ مطرح شد و به تصویب رسید. بر اساس سومین کنوانسیون ژنو: «باید با اسرای جنگی به صورت انسانی رفتار شود. اسرای جنگ می‌بایستی از اسکان، تغذیه، پوشاک و خدمات پزشکی مناسب برخوردار باشند.»
بیشتر بخوانید:ایده‌هایی که جهان را تغییر دادند | چگونه فهمیدیم زمین دور خورشید می‌چرخد؟
کنوانسیون چهارم ژنو در سال ۱۹۴۹ و پس از جنگ جهانی دوم تصویب شد. دانشنامه بریتانیکا درباره کنوانسیون چهارم می‌نویسد: «اصل چهارم از این جهت غیرعادی بود که مسئله جدیدی به کنوانسیون‌های پیشین اضافه نمی‌کرد»؛ با این وجود «بی‌توجهی به اصول بشردوستانه در طول جنگ جهانی دوم، بیان مجدد اصول پیشین را حائز اهمیت می‌کرد.» در حالی که جنایات نازی‌ها در اذهان جامعه بین‌الملل سنگینی می‌کرد، معاهده چهارم عمدتا بر محافظت از غیرنظامیان متمرکز بود.
در سال ۱۹۷۷ دو پروتکل به کنوانسیون ژنو اضافه شدند و عمدتا بازتابی از روند در حال ظهور درگیری‌های شهری و غیردولتی بودند. آن‌ها به ویژه بر این موارد تاکید گذاشتند: «مجازات دسته جمعی، شکنجه، گروگان‌گیری، اقدامات تروریستی، برده داری، توهین به حیثیت انسانی، رفتار تحقیرآمیز، تجاوز جنسی، فحشای اجباری و هر نوع تعرض ناشایست.»
پروتکل نهایی نیز در سال ۲۰۰۵ تصویب گشت و در آن «سازمان کریستال سرخ» به جهانیان معرفی شد. به گزارش رویداد۲۴ این سازمان در پاسخ به اعتراض تعدادی از کشور‌های جهان که نماد سازمان صلیب سرخ و هلال احمر را به نفع ادیان خاص می‌دانستند به وجود آمد و نمادی بی‌طرفانه را برای پرچم و علامت سازمانی خود برگزید.
کنوانسیون ژنو چگونه جهان را تغییر داد؟
دانشنامه بریتانیکا می‌نویسد: تاثیر کنوانسیون ژنو را می‌توان در «ایجاد دادگاه‌های جنایات جنگی برای جنگ‌های یوگسلاوی (۱۹۹۳) و نسل‌کشی رواندا (۱۹۹۴) و همچنین در تاسیس دیوان کیفری بین‌المللی مشاهده کرد.» با این حال برخی از منتقدان کنوانسیون ژنو استدلال می‌کنند که در دوران مدرن اغلب درگیری‌ها میان گروه‌های غیردولتی رخ می‌دهد و به همین «قانون‌گذاری برای جنگ» محلی از اعراب ندارد.
به گزارش رویداد۲۴ اندیشکده مؤسسه لوی می‌نویسد: «جنگ‌های امروزی شدیدتر، پیچیده‌تر، طولانی‌تر و خشن‌تر از گذشته هستند. باعث مرگ غیرنظامیان بیشتری می‌شوند و خاتمه دادن به چنین نبرد‌هایی دشوارتر از نبرد‌های گذشته است. در نبرد‌های مدرن گروه‌های مسلح غیردولتی نیز حضور دارند و این گروه‌ها اغلب دارای گرایشات افراطی بوده و ساختار غیرمنسجمی دارند که همین امر مقابله با آن‌ها را دشوار می‌کند».
همچنین دیوید کامرون در سال ۲۰۱۴ و در جریان جنگ داخلی سوریه، هشدار داد که «هنجار‌ها و قوانین رفتار انسانی که در کنوانسیون ژنو بدست آمدند در حال نابودی هستند.».
اما دکتر هلن دورهام، مدیر حقوق و سیاست بین‌الملل در کمیته بین‌المللی صلیب سرخ (ICRC) معتقد است «ایده اصلی کنوانسیون ژنو مبنی بر اینکه «در جنگ نیز محدودیت‌های اخلاقی وجود دارد» امروزه حتی در وخیم‌ترین مناطق جنگی همچنان طنین‌انداز است. ما هر روزه شاهد اجرای قوانین ژنو هستیم: وقتی می‌بینیم ارتش‌ها از هدف قرار دادن ساختمان‌های غیرنظامی احتیاط می‌کنند، زمانی که به مجروحان اجازه عبور از ایست بازرسی می‌دهند، زمانی که کودکان در مناطق جنگی غذا و سایر کمک‌های بشردوستانه دریافت می‌کنند، و زمانی که می‌بینیم شرایط زیست اسرا نسبت به گذشته بهبود یافته است».
بر اساس گزارش روزنامه آلمانی دویچه وله، شواهد نشان می‌دهند که «کنوانسیون ژنو در سراسر جهان، به استثنای تعداد انگشت شماری از مکان‌ها، رعایت می‌شود.»
مباحثات فوق پس از جنگ روسیه و اوکراین از سر گرفته شدند. بر اساس گزارش بی‌بی‌سی، ارتش روسیه به دلیل حمله به زیرساخت‌های غیرنظامی، مانند نیروگاه‌ها و سدها، به جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت متهم شده است. به گفته ماتیلدا بوگنر، مامور ویژه بررسی حقوق بشر سازمان ملل متحد در جنگ اوکراین، اخبار معتبری در مورد ارتش دو کشور با اسرای یکدیگر وجود دارد. بوگنر می‌گوید: «شکنجه و بدرفتاری با اسرا مطلقا ممنوع است؛ حتی _در واقع به ویژه _در زمان درگیری‌های مسلحانه.»
